Tản văn CON TRÂU

    CON TRÂU

Tản văn của Trọng Bảo

Nền văn minh lúa nước Việt Nam không thể thiếu con trâu. Có lẽ vì thế mà câu tục ngữ từ xa xưa đã từng khẳng định “Con trâu là đầu cơ nghiệp”. Cái cơ nghiệp ấy chính là nông nghiệp. Con trâu hiền lành gắn bó thân thiết với người nông dân từ bao đời. Cái cảnh thanh bình ở nông thôn chính là hình ảnh: “Trên ruộng cạn, dưới đồng sâu/Chồng cày vợ cấy, con trâu đi bừa”. Câu ca dao ấy cũng còn có thêm một nghĩa nữa con trâu như là một thành viên của mỗi gia đình nông dân Việt Nam.

Hình ảnh con trâu tận tâm, gắn bó, hy sinh vì người nông dân thật là đẹp. Có lần tôi đọc bài viết một nhà nghiên cứu văn hoá khi phân tích một bài ca dao đã cho rằng con trâu lao động vất vả thế mà con người lại đối xử phụ bạc với nó quá. Con người thu hoạch bao nhiêu là ngô lúa nhờ có trâu cày kéo mà phần của trâu chỉ là rơm rạ. Riêng tôi lại không nghĩ thế. Tôi nghĩ con trâu không oán giận con người. Nó chỉ nhận về mình một phần rất nhỏ của thành quả lao động. Trời sinh ra thế. Con trâu không thể ăn thóc gạo hàng ngày thay cỏ và rơm rạ. Nhưng khi còn nhỏ tôi cũng từng thấy khi nhà hết gạo, bố tôi vẫn nấu một nồi cháo to rồi trộn vào rơm, cỏ non cho con trâu ăn khi nó bị ốm.

Khi còn nhỏ ở làng quê ai chả đi chăn trâu, cắt cỏ. Tôi còn nhớ ngày xưa quê tôi là một vùng rừng già, cây cối rậm rạp. Những cây gỗ quý như lim, rùa, giẻ gốc to người ôm không xuể. Rừng đồi mênh mông, cỏ lác rất tươi tốt. Có một loại cỏ thân ba cạnh mọc lẫn trong lùm cây cao bằng đầu người, tước vỏ đi nhai ngọt như mía. Chúng tôi hay nhai cho đỡ khát. Trâu bò rất thích ăn loại cỏ này. Quanh nhà cỏ rất nhiều nhưng bọn trẻ chăn trâu chúng tôi cứ đưa trâu đi chăn thả rất xa. Chúng tôi vượt qua những cánh rừng già rậm rạp đến tận chân núi Sáng, núi Chùa, núi Mồ. Con trâu nhà tôi đã già. Nó có đôi sừng vênh ra, kềnh càng nhưng tính nết nó rất hiền lành. Nó chả hung hăng đánh nhau với những con khác bao giờ. Tôi chỉ hơi bực là nó quá chậm chạp. Cùng đàn trâu hành quân bao giờ nó cũng đi sau cùng. Ở trong rừng già khi tắt ánh nắng mặt trời là tối ngay. Khi lũ bạn ngồi lên lưng trâu quất roi là những con trâu của chúng lồng lên như ngựa. Trong khi đó con trâu nhà tôi cứ đủng đỉnh, có quất roi nó cũng mặc kệ, cứ tụt lại và mỗi lúc càng xa đàn hơn. Tôi lại là người rất sợ ma. Cưỡi con trâu đi tít phía sau trong lối mòn giữa rừng rậm cây cối um tùm, tôi chỉ sợ bất ngờ có con gì xuất hiện sau lưng, hay từ trên cây bất ngờ nhảy xuống.

Có lần tôi mải chơi bị lạc giữa vùng rừng núi mênh mông. Khi lũ bạn đã hú gọi nhau ra về mà tôi vẫn chưa tìm được lối ra. Tôi suýt bật khóc vì sợ hãi thì nghe tiếng sàn sạt sau lưng. Giật mình quay lại, tôi thấy con trâu nhà mình đang trà cây lao tới. Thì ra thấy cả đàn đã lục tục kéo về nhưng chưa thấy chủ, nó đi tìm tôi mà không về theo đàn. Mừng quá, tôi vội leo lên lưng nó. Đợi tôi đã ngồi vững trên lưng, con trâu mới bước đi. Hình như nó cố đi nhanh hơn mọi ngày. Trời tối hẳn, tôi chả nhận ra lối nào ra khỏi rừng rậm nữa. Thế mà con trâu vẫn lầm lũi đi. Nó đưa tôi ra đến đường mòn rồi ra đường lớn về tận nhà. Câu nói “lạc đường theo chó, lạc ngõ theo trâu” quả là không sai.

Nhưng rồi con trâu nhà tôi vì quá già nên phải trả lại cho hợp tác xã để họ đưa ra cửa hàng thực phẩm giết lấy thịt phục vụ cho các cơ quan theo chế độ tem phiếu. Người chăn dắt được mua cái đầu, phần chân và một ít lòng nhưng bố tôi không nhận.

Quê tôi là một vùng bán sơn địa, có nương trồng sắn, có ruộng khô trồng hoa màu như lạc, đậu tương, có ruộng cấy lúa và có cả những cánh đồng lầy thụt. Thường là con bò được đi cày bừa ở những chân “ruộng nhẹ”, tức ruộng pha cát dễ làm. Còn những chân “ruộng nặng” tức là ruộng toàn đất thịt, đất sét hoặc ruộng bùn sâu lầy thụt là dành cho con trâu. Khi cày bừa ở những chân ruộng sâu thì cả trâu, cả người ngập trong bùn gần như bơi. Thửa ruộng nào bùn lầy quá, còn gọi là “ruộng thụt chó” thì chỉ có cánh đàn ông bơi ra dùng cuốc để cuốc hoặc dùng tay vơ cỏ lác dận chìm xuống bùn rồi cắm cây mạ.

Một lần có ông nhận ruộng để cuốc nhưng lại đưa trâu ra bừa cho nhanh, để có công điểm cao. Con trâu nhà ông ấy bị tụt xuống một chỗ bùn lầy lùng nhùng cắm vút cây sào dài chưa thấy đáy. Chúng tôi đang cuốc ruộng gần đấy nghe tiếng kêu cứu vội chạy tới. Nhưng rồi mọi cố gắng của rất nhiều người cũng không làm sao kéo được con trâu vào chỗ nông hơn để nó có thể trườn lên bờ. Con trâu cứ bị chìm dần, chìm dần xuống bùn. Biết mình sắp chết, đôi mắt nó đỏ ngầu, nước mắt ứa ra. Cả đời nó tận tâm, tận lực phục vụ con người không ngờ có lúc thê thảm thế này. Không thể để mất con trâu. Ông đội trưởng đội sản xuất hạ lệnh xả thịt nó. Người ta lao bè nứa, cây chuối áp gần con trâu đang sa lầy. Họ đứng trên bè, ngồi trên cây chuối dùng dao, dùng búa xẻ con trâu đang sống ra thành nhiều mảnh rồi lôi vào bờ lấy thịt. Khi cái đầu con trâu đầy máu me được đưa lên bờ, tôi thấy đôi mắt nó cứ mở trừng trừng, nước mắt vẫn chảy ra ròng ròng…

Bây giờ công nghiệp hoá, hiện đại hoá, con trâu mất vai trò là “đầu cơ nghiệp” của nông dân. Miền xuôi ruộng cấy lúa bán cho liên doanh, làm khu công nghiệp, khu chế xuất, đàn trâu kéo nhau vào lò mổ. Ở miền núi thì chỉ một mùa đông năm trước hàng trăm con trâu bị chết rét, chết đói vì sự chủ quan của con người. Rồi chẳng biết số phận con trâu sẽ đi về đâu. Còn tôi thì không bao giờ quên cái thuở mục đồng, nằm trên lưng trâu nghe tiếng sáo diều vi vu ở một vùng quê yên bình.

Viết năm Kỷ Sửu-2009

T.B